عوارض زخم های جراحی -surgical wound complication – شامل هرگونه اختلال در ترمیم برش ایجاد شده در حین عمل جراحی است. این اختلالات شامل طیف وسیعی از عوارض و بیماری‌ها می‌شوند که معمولا شامل موارد زیر است اما به همین موارد محدود نمی‌شود:

عفونت در محل زخم جراحی Surgical site infection

دهیسنس در محل زخم جراحی Surgical wound dehiscence

هایپرگرانولیشن Hyper granulation

خیس‌خوردگی اطراف زخم Peri-wound maceration

ایجاد اسکار Scarring

آسیب‌های پوستی مرتبط با چسبندگی پانسمان‌ها Medical adhesive-related skin injury

عفونت در محل زخم جراحی SSI

SSI شامل ایجاد عفونت در محل زخم تا ۳۰ روز پس از انجام جراحی در صورتی که هیچ ایمپلنتی داخل بدن قرار نگرفته باشد و تا ۱ سال در صورتی که ایمپلنت داخل بدن کاشته شده باشد.

عفونت زخم‌های جراحی مهم‌ترین عامل برای بستری‌شدن مجدد بیمار در بیمارستان است حدود ۳ درصد بیمارانی که به این مشکل دچار می‌شوند، از بین می‌روند.

تعداد بسیار زیادی گایدلاین، راهنما، دستورالعمل و چک لیست برای جلوگیری از این مشکل وجود دارد که در ادامه به بعضی از آنها اشاره می‌کنیم. اگرچه SSI یک مشکل جدی و نیازمند درمان صحیح است، اما در صورتی که تمرکز پزشکان فقط بر روی این مشکل قرار بگیرد، ممکن است مشکلات دیگری مانند دهیسنس مورد بی‌توجهی قرار بگیرند. دهیسنس حتی بدون عفونت هم ممکن است رخ دهد.

دهیسنس زخم جراحی SWD

SWD به از هم گسیختگی لبه‌های زخم در راستای بخیه‌ها است. نکته مهم این است که این مشکل میتواند بدون بروز عفونت هم ایجاد شود. روش‌های مختلفی برای درجه بندی وخامت دهیسنس وجود دارد. یکی از روش‌های درجه بندی دهیسنس، معیار سندی است. در این روش دهیسنس از نظر وخامت به ۴ درجه کلی تقسیم می‌شود. هر درجه به ۲ زیر گروه تقسیم می‌شود که عفونی یا غیرعفونی بودن آن را مشخص می‌کند. به دلایل مختلف آمار دقیقی در مورد میزان شیوع این مشکل وجود ندارد. در ادامه تصاویر مرتبط با هر گروه آورده شده است.

هایپرگرانولیشن

هایپرگرانولیشن Hypergranulation عبارت است از رشد بیش از اندازه بافت گرانوله، به طوری به تمام بستر زخم را پر کرده و از سطح زخم هم فراتر برود.

این بافت معمولا به شکل یک بافت شکننده و براق، با ظاهر انعطاف پذیر مشاهده می‌شود که از لبه‌های زخم بالاتر قرار گرفته است. بافت گرانوله اضافی از جابجایی اپیتلیال epithelial جلوگیری می‌کند و مانع ترمیم زخم می‌شود.

خیس خوردگی اطراف زخمPeri-wound maceration

حجم بسیار زیاد اگزودا که به طور نامناسب مدیریت شده است می‌تواند باعث ایجاد آسیب به بافت اطراف زخم شود. افزایش اگزودا دلایل زیادی می‌تواند داشته باشد که شامل عفونت، ادم و ورم لنفاوی lymphedema است.

اسکار Scarring

اسکار پوست ناشی از سوختگی یا جراحی، یک مشکل جدی برای بیمار و سیستم درمانی هر کشور است. افزایش بافت اسکار می‌تواند تا مدت بسیار زیادی پس از انجام جراحی باقی بماند که باعث ایجاد محدودیت برای بیمار، افزایش فشار روانی بر بیمار و ایجاد مشکل ظاهری برای بیمار می‌شود.

پیشرفت‌های بسیار خوبی در این زمینه برای درک بهتر اسکار و کشف راه های جدیدتر برای درمان سریع تر انجام شده است اما هنوز هم پرسش‌های زیادی درباره مدیریت بهتر اسکار بدون پاسخ باقی مانده است.

آسیب‌های پوستی مرتبط با چسبندگی لوازم درمانی Medical adhesive-related skin injury (MARSI)

چسباندن و جدا کردن متناوب پانسمان‌های چسبنده و چسب‌های پوستی می‌تواند به پوست آسیب برساند.

این اتفاق باعث ایجاد درد، سوزش و آسیب‌های پوستی شود بروز این اتفاقات ممکن است باعث ایجاد تاخیر در درمان زخم شود و یا حتی اندازه زخم را بزرگتر کند. به همین دلیل لازم است آموزش های لازم به درمانگران درباره چگونگی استفاده از محصولات چسبنده و مشکلات احتمالی مرتبط با آن داده شود.

ریسک فاکتورهای مرتبط با پیچیده شدن زخم‌های جراحی

بروز عوارض زخم های جراحی به عوامل زیاد داخلی و خارجی بستگی دارد. بیمارانی که در خطر ابتلا به این مشکل هستند، معمولا مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای هستند که در روند درمان زخم، اختلال ایجاد می‌کنند. همچنین مواردی مانند سبک زندگی، کشیدن سیگار و سوء تغذیه ریسک این مشکل را بیشتر می‌کند.

فاکتورهای موضعی:

ایسکمی، هایپوکسی

وجود بافت مرده

عفونت

شرایط التهابی

فشار و استرس فیزیکی خارجی بر روی زخم

فاکتورهای سیستمی:

سن

استرس روانی

ابتلا به بیماری های مزمن

تداخلات دارویی

رادیوتراپی

مصرف سیگار، الکل

کمبود مواد مغذی

بیماری‌های مرتبط با پوست

پلن درمانی ضعیف

فاکتورهای خارجی

نظارت ضعیف توسط درمانگر

آموزش ضعیف درمانگر و بیمار درباره زخم

کمبود امکانات و تکنولوژی‌های مدرن درمان زخم

ارزیابی بیماران و نشانه‌های بالینی عوارض زخم های جراحی

مراقبت از زخم با ارزیابی بیمار آغاز می‌شود. بیمار در تمامی مراحل درمان باید به دقت تحت نظارت پزشک یا متخصص زخم باشد. در زخم‌های جراحی، اهمیت پیگیری ترمیم زخم و وضعیت سلامتی بیمار از اهمیت بیشتری برخوردار است. زیرا شناسایی سریع‌تر نشانه های خطر، به درمان سریع تر زخم کمک می‌کند و می‌تواند از ابتلا به عوارض زخم جلوگیری می‌نماید. همچنین ارزیابی دقیق بیمار پیش از انجام عمل جراحی با شناسایی ریسک فاکتورها کمک می‌کند. در صورت اطلاع از این موارد پیش از انجام جراحی، پزشک می‌تواند به دید بهتری از شرایط بیمار دست پیدا کند و پلن درمانی بهتری طراحی کند.

یکی از موارد بسیار مهم در ارزیابی بیمار، شناسایی نشانه‌های خطر در کوتاه ترین زمان ممکن است. نشانه‌هایی مانند التهاب مانند گرم شدن، تغییر رنگ، درد، ادم و اریتما باید جدی گرفته شوند و تا پیدا شدن علت بروز آنها، به جستجو ادامه داد. در جدول زیر موارد بیشتری از نشانه‌های عوارض زخم یا عفونت نوشته شده است:

نتیجه گیری

در سال‌های اخیر، تمرکز بیشتری بر روی پیشگیری و درمان عوارض زخم های جراحی قرار گرفته است. با این حال اطلاعات ما درباره این مشکل هنوز بسیار کم است و مطالعات بیشتری در این زمینه مورد نیاز است.

توسعه گایدلاین ها و روش‌های استاندارد برای ارزیابی بیماران، شناسایی ریسک فاکتورها و مداخلات درمانی برای کاهش بروز عوارض زخم‌های جراحی حیاتی است.

منبع:

INTERNATIONAL SURGICAL WOUND COMPLICATIONS ADVISORY PANEL (ISWCAP)