پانسمان آنتی باکتریال چیست؟

پانسمان آنتی باکتریال نقش مهمی در مدیریت و جلوگیری از ایجاد عفونت بازی میکنند. اما آگاهی درمانگران از مشخصات هر کدام از این پانسمان ها برای انتخاب بهترین نوع پانسمان برای بیمار و همچنین تعیین مدت زمان درمان در کاهش هزینه های بیمار و همچنین کاهش طول درمان نقش اساسی دارد.

اکثر پانسمان های آنتی باکتریال در واقع شامل یک ماده ضدعفونی کننده یا ضدباکتری هستند و معمولا حاوی موادی مانند آنتی بیوتیک ها نیستند.

آنتی سپتیک

همانطور که  اشاره شد مواد آنتی سپتیک سنتی در عین اینکه میتوانند کاربرد های زیادی داشته باشند و در از بین بردن میکروارگانیسم ها موثر باشند، به طور بالقوه میتوانند بر روی سلول های سالم هم تاثیر منفی داشته باشد.

به همین دلیل استفاده از آن ها در زخم هایی که هنوز در به طور کامل ترمیم نشده اند، مورد بحث و سوال قرار گرفته است و معمولا استفاده بر روی قسمت های سالم پوست با هدف کاهش آلودگی های سطحی محدود شده است.

پیشرفت های اخیر در زمینه ساخت مواد آنتی سپتیک جدید موجب تولید موادی شده است که آسیب های کمتری به بافت سالم میرسانند ولی دارای قدرت پاک کنندگی قابل قبولی هستند. این مواد آنتی سپتیک جدید شامل نقره، عسل، ید cadexomer و پلی هگزا متیل بیاگونید (PHMB) است.

به دلیل گسترش مشکلاتی نظیر مقاوت به آنتی بیوتیکی، احتمالا به دلیل استفاده بیش از اندازه، استفاده از پانسمان های حاوی این مواد جدید در مدیریت و درمان زخم بسیار رواج پیدا کرده است.

مواد آنتی باکتریال، آنتی سپتیک، ضد عفونی کننده چیست؟ آیا این مواد با یکدیگر تفاوت دارند؟ کاربرد این مواد در درمان انواع زخم

ضدمیکروب ها عواملی هستند که میکروارگانیسم ها را از بین میبرند. آنتی باکتریال یک اصطلاح جامع و کلی است و شامل انواع مواد گندزدا، ضدعفونی کننده و آنتی بیوتیک ها میشود.

ضدعفونی کننده در واقع یک ماده شیمیایی است که برای از بین بردن عوامل زنده بر روی اجسام بی جان مانند سطوح و ابزار استفاده میشود. از انواع این دسته از مواد ضدعفونی کننده میتوان به الکل، سدیم هیپوکلریت و گلوتارآلدئید اشاره کرد.

اما از آنتی سپتیک ها با هدف از بین بردن میکروارگانیسم های موجود در زخم ،مانند بیوباردن، و روی سطح پوست استفاده میشود.

عملکرد ضد میکروبی این مواد به طور قابل توجهی با یکدیگر تفاوت دارد. اگر این مواد با هدف کشتن میکروب ها استفاده شوند، عملکرد آنها bactericidal, fungicidal, virucidal sporicidal  نام دارد اما اگر با هدف مهار رشد میکروب و باکتری مورد استفاده قرار بگیرند، عملکرد آنها ungistatic sporistatic و  virustatic نام دارد.

بعضی از مواد ضدعفونی کننده قدیمی تر مانند ید و سدیم هیپوکلریت قرن هاست به دلیل خاصیت cytotoxic مدت هاست مورد استفاده قرار میگیرند.

بسیاری از مواد ضدعفونی کننده و گندزدا وسیع الطیف هستند و مقاوت میکروبی در هنگام استفاده از این مواد بسیار نادر است. آنتی بیوتیک ها یا به طور طبیعی یا به طور مصنوعی تولید میشوند. این مواد میتوانند صورت انتخابی ( اختصاصی ) عمل میکنند و از آنها میتوان به صورت موضعی ( در درمان زخم توصیه نمیشود) و هم به صورت سیستماتیک استفاده کرد.

مقاوت میکروب ها به آنتی بیوتیک ها بسیار رایج است و در حال حاضر در سطح بین المللی هم نگرانی های عمیقی به وجود آورده است.

استفاده از پانسمان های آنتی باکتریال فواید بسیاری دارد. از جمله آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

• استفاده از آنها نسبتا ساده و راحت است
• به طور گسترده در بازار وجود دارد و تهیه آنها بسیار راحت است
• معمولا از نظر هزینه قیمت، از آنتی بیوتیک ها به صرفه تر هستند
• استفاده از آن ها نیازی به نسخه پزشک ندارد
• معمولا خطراتی مانند ایجاد مقاوت دارویی ندارند

آنتی سپتیک ها چگونه عمل میکنند؟

پانسمان های آنتی باکتریال معمولا به طور مستقیم بر روی زخم قرار میگیرند و معمولا بر روی طیف گسترده ای میکروب ها تاثیر گذار هستند. به دلیل نوع عملکرد این پانسمان ها، احتمال ایجاد مقاوت میکروبی در هنگام استفاده از این پانسمان ها بسیار پایین است ، این برخلاف عملکرد آنتی بیوتیک ها است که معمولا به صورت انتخابی عمل میکنند.

تمامی زخم ها دارای مقادیر متفاوتی از میکروارگانیسم در درون خود هستند اما در بسیاری از موارد آنها دچار عفونت نشده و به راحتی درمان میشوند.

این موارد بیوباردن های زخم و سیستم ایمنی فرد میزبان در تعادل هستند و زخم بدون نیاز به انجام مداخله درمانی خاص، ترمیم میشوند اما اگر این تعادل به نفع میکروارگانیسم ها بهم بخورد یا در روند ترمیم زخم اختلالی به وجود بیاید.

این میکروارگانیسم ها ( معمولا باکتری) به سرعت تکثیر شده و به بافت ها حمله میکنند که در صورت عدم مداخله پزشکی صحیح و به موقع میتواند موجب بروز واکنش های التهابی غیرعادی و طولانی، آسیب های بافتی و تاخیر در ترمیم زخم شود.

از نظر بالینی، چالش اصلی تشخیص به موقع بروز این حالت از زخم است تا از بروز مشکلات بعدی جلوگیری شود.

یکی از مهم ترین مواردی که باید تشخیص داده شود این است که آیا زخم به دلیل افزایش بار میکروبی ترمیم نمیشود ( در این موارد استفاده از پانسمان های آنتی باکتریال میتواند کمک کننده باشد) و یا  اینکه به دلیل عدم ترمیم زخم، بار میکروبی در حال افزایش است ( در این حالت استفاده از پانسمان های آنتی باکتریال نمیتواند به ترمیم زخم کمک زیادی بکند اما در جلوگیری از گسترش عفونت بسیار موثر است)

عفونت

عفونت شامل وجود مقدار بسیار زیادی از انواع میکروارگانیسم های مختلف در زخم است به گونه ای که سیستم ایمنی بدن قادر به مقابله با آنها نیست. این اتفاق منجر به بروز عفونت فعال در زخم و همچنین عدم ترمیم مناسب زخم است.

تشخیص عفونت در زخم

شناسایی و تشخیص وجود عفونت در زخم یکی از مهم ترین مهارت هایی هست که هر درمانگر باید داشته باشد و باید بتواند علائمی مانند اریتما، تورم، درد، گرمای موضعی و مشاهده چرک در محل زخم است. باید توجه داشت به دلایل مختلف مانند نوع زخم، شرایط بیمار و… عفونت میتواند نشانه ها و علائم مختلفی داشته باشد.

معمولا در زخم های جراحی و حاد، نسبت به حالت های دیگر ، نشانه های وجود عفونت بسیار واضح تر است اما در مقابل در زخم های مزمن معمولا تشخیص وجود عفونت منوط به توجه زیاد به نشانه ها و علائم کوچک در محل زخم و همچنین نشانه های کلی تر مانند ضعف و از دست دادن اشتها است.

نشانه های دیگر وجود  عفونت شامل:

افزایش ترشحات زخم

تاخیر در ترمیم زخم

درد و یا حساسیت غیرعادی در محل زخم

بافت گرانوله خشک و شکننده

تغییر رنگ بستر زخم

تشکیل آبسه

Malodour

Wound breakdown

Pocketing at the base of the wound

Epithelial bridging

معمولا در صورتی که پزشک یا درمانگر از تجربه کافی برخوردار باشد، در اکثر موارد با توجه به سابقه بیمار و همچنین بررسی های بالینی میتواند به سرعت وجود عفونت را تشخیص دهد.

طبقه بندی انواع Bacterial Burden در زخم

Contamination

وجود مقدار کمی باکتری های غیر تکثیر شونده که منجر به ایجاد واکنش توسط میزبان نمی شود .

Colonization

وجود باکتری های تکثیر شونده که به طور سطحی در زخم وجود دارند اما معمولا برای زخم مشکلات جدی ایجاد نمی کنند .

Critical colonization

وجود باکتری های تکثیر شونده در بستر زخم که واکنش بدن میزبان به آن واکنش نشان می دهد و باعث ایجاد تغییرات در سطح زخم و محیط اطراف آن می شود .

Infection

حرکت میکروارگانیسم ها از سطح زخم به طرف بافت های عمیق تر ، همزمان با ایجاد تغییرات واضح در سطح زخم و محیط اطراف آن

چگونه ریسک بروز عفونت در زخم را تشخیص دهیم؟

پزشکان باید در مواجهه با بیماران مستعد ابتلا به عفونت بسیار هوشیار باشند و به کوچترین نشانه های وجود مشکل در زخم، پاسخ مناسب دهند. این بیماران شامل مصرف کنندگان دارو های سرکوب کننده سیستم ایمنی بدن immunosuppressants ، کورتیکواستروئیدها corticosteroids و  cytotoxic agents هستند.

همچنین بیماران دارای بیماری های زمینه ای و مزمن مانند دیابت، نارسایی های قلبی و ریوی و دارای مشکل در عروق خونی – به دلیل عدم خونرسانی صحیح به بافت – نارسایی کلیه، چاقی، سوء تغذیه  و آرترید روماتوئید در معرض ابتلا عفونت هستند.

چه معیارهایی باید برای انتخاب یک پانسمان آنتی باکتریال مد نظر ما باشد؟

پزشک یا کارشناس زخم در مرحله ای که ضرورت استفاده از پانسمان های آنتی باکتریال را تشخیص میدهد، لازم است تا بهترین و مناسب ترین نوع پانسمان با توجه به شرایط بیمار تهیه و استفاده شود تا شرایط زخم رو به وخامت نرفته و به سرعت کنترل شود.

پانسمان های آنتی باکتریال موجود در بازار دارای ویژگی ها و مشخصات مختلفی هستند، مثلا مقدار ماده ضدعفونی کننده ای که در خود دارند ، مدت زمانی که میتوانند به صورت موثر بر روی زخم عمل تاثیرگذار باشند، مقدار حجمی از اگزودا که پانسمان میتواند جذب کند و همچنین داشتن قابلیت کنترل درد و بو.

بنابراین انتخاب صحیح پانسمان برای دستیابی به بهترین نتیجه درمانی بسیار حائز اهمیت است. البته در این انتخاب شرایط بیمار، شرایط اقتصادی و همچین هدف استفاده از پانسمان هم بسیار مهم است.

استفاده از پانسمان های آنتی باکتریال چه موقع باید شروع و چه موقع موقف شود؟

در شرایط زیر استفاده از این نوع پانسمان ها توصیه میشود:

• جلوگیری از عفونت در بیمارانی که به طور بالقوه در معرض ابتلا به عفونت هستند
• درمان عفونت های موضعی در محل زخم
• جلوگیری از انتشار عفونت به همراه استفاده از آنتی بیوتیک

پس استفاده از پانسمان های آنتی باکتریال، نتایج استفاده از آن ها باید به طور دقیق مورد بررسی و قرار بگیرد. در صورتی که  استفاده  از این پانسمان ها نتایج قابل قبولی نداشته باشد، باید وضعیت زخم و بیمار مجددا ارزیابی شود و حتی به دنبال جایگزین کردن روش درمان با روش های مناسب تر بود.

معمولا استفاده از این پانسمان ها باید ۱۴ تا ۲۱ روز ادامه داشته باشد و پس از آن ضرورت استفاده از روش های درمانی دیگر مد نظر قرار بگیرد.

معمولا پس از این مدت دیگر نیازی به استفاده از پانسمان های آنتی باکتریال نیست اما پس از آن هم باید شرایط زخم به دقت تحت نظر باشد تا در صورت بروز مجدد عفونت، درمان مناسب انجام شود.

قطعا در همه ی موارد استفاده از این پانسمان ها نتیجه بخش نیست. در این موارد استفاده از نتایج کشت باکتری برای انتخاب روش درمانی مناسب بسیار کمک کننده است. همچنین در صورتی که نوع خاصی از باکتری مقاوم به درمان در محل زخم موجود باشد هم نتیجه این آزمایش  میتواند راهگشا باشد.

در مواردی که در محل زخم عفونت وجود دارد، معمولا لازم است تا زمان درمان عفونت، استفاده از پانسمان های آنتی باکتریال ادامه یابد و پس از درمان عفونت، دیگر نیازی به این پانسمان های خاص نیست.

اما اگر مراحل  درمان عفونت از یک حدی طولانی تر بشود، لازم است مصرف آنتی بیوتیک مناسب در دستور کار پزشک قرار بگیرد.

البته در بیمارانی که به  طور بالقوه در معرض ابتلا به عفونت هستند، ممکن است پزشک از همان ابتدا مصرف آنتی بیوتیک خوراکی را به بیمار تجویز کند، زیرا ممکن است شرایط بیمار به گونه ای باشد که علائم عفونت مشاهده نشود.

همچنین در بعضی موارد لازم است از بیمار آزمایش خون گرفته شود تا شدت گسترش و پراکندگی عفونت در بدن مشخص شود، همچنین در موارد خاص استفاده از آنتی بیوتیک های موضعی هم در کنترل عفونت نقش موثری خواهد داشت.

تنظیم واکنش بدن بیمار به عفونت

مشخصا سیستم ایمنی بدن بیمار نقش بسیار حیاتی در کنترل و درمان زخم دارد، پس لازم است در کنار استفاده از دارو و روش های درمانی مختلف، شرایط فیزیولوژیکی بدن بیمار هم مورد ارزیابی قرار بگیرد و البته تقویت شود با مصرف مواد مغذی لازم برای ترمیم زخم و همچنین نوشیدن آب و مایعات کافی.

همچنین مشکلاتی مانند قند خون بالا که موجب تاخیر در ترمیم زخم میشوند هم باید کنترل شود.

مشکلات استفاده از پانسمان های آنتی باکتریال

استفاده از پانسمان های نقره یکی از کلیدی ترین و اصلی ترین روش های درمان زخم های عفونی است و در صورت استفاده صحیح میتواند جان بیمار را نجات دهد  اما در صورتی که درمانگر اطلاعات کافی در مورد این محصول نداشته باشد و یا به طور اشتباه از این پانسمان استفاده شود،  نه تنها نمیتواند در درمان عفونت نقش داشته باشد، بلکه حتی میتواند موجب گسترش عفونت به کل بدن شود و بیمار در وضعیت بسیار خطرناکی قرار بگیرد.

همچنین نیازی به استفاده از این پانسمان ها در زخم های بدون عفونت و بیمارانی که در معرض ابتلا به عفونت هستند، نیست. زیرا استفاده نامناسب و غیرصحیح از این پانسمان ها میتواند مشکلاتی برای بافت های سالم به وجود آورد.

اما استفاده صحیح و به موقع از این پانسمان ها نتایج درخشانی در ترمیم و درمان زخم خواهد داشت که یکی از مهم ترین آنها، کاهش هزینه ها و طول مدت درمان است.

زیرا در صورتی که عفونت در محل زخم درمان نشود، ممکن است لازم باشد تا بیمار در بیمارستان بستری شود یا همچنین طیف گسترده ای از انواع داروها را مصرف کند. معمولا در این مدت بیمار نمیتواند به فعالیت های عادی خود بپردازد و این موجب بروز هزینه های بیشتر به بیمار و خانواده وی میشود.

آینده پانسمان های آنتی باکتریال

استفاده از پانسمان های آنتی باکتریال، مخصوصا نقره، ضرورت وجود یک چارچوب و استراتژی مدون برای استفاده از این پانسمان ها را پررنگ تر کرده است.

پیشرفت روش های تشخیص عفونت و همچنین یافتن راهکار هایی برای جلوگیری از ابتلا به عفونت در بیماران پرخطر و البته انتخاب درمان مناسب برای بیماران باید در دستور کار محققان قرار بگیرد.

منبع:

Antimicrobials Made Easy. Wounds International 2011; Volume 2; Issue 1: Available from http://www.woundsinternational.com